Trong thời đại kỹ thuật số hiện nay, việc chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đã trở thành một xu hướng tất yếu trên toàn thế giới. Mục đích chính của xu hướng này là nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn di sản, tăng cường khả năng tiếp cận và hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới. Tại Việt Nam, nhiều bảo tàng vẫn còn hoạt động theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số.
TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm rằng đã đến lúc các bảo tàng tại Việt Nam cần thiết phải có một phòng chuyển đổi số. Sự hiện diện của phòng này sẽ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng, góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững. Bên cạnh đó, việc này cũng giúp thu hút công chúng thế hệ mới và tăng cường khả năng hội nhập quốc tế.
Ba Lan là một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu. Kinh nghiệm của Ba Lan cho thấy rằng việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng. Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu.
Một điểm đáng chú ý trong mô hình bảo tàng tại Ba Lan là sự hiện diện của studio chụp ảnh chuyên nghiệp. Các studio này được trang bị hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Tại đây, việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật được thực hiện với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.
Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu sẽ được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa. Quá trình này đóng vai trò quan trọng trong việc lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, tư liệu của bảo tàng. Nó cũng tạo điều kiện chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế.
Việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn mà đã trở thành một yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam. Mục đích là nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số.
Các chuyên gia nhận định rằng nếu không có bước nhảy về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau và không bắt kịp nhu cầu cũng như tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một rào cản lớn hiện nay là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này dẫn đến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.
Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết. Quỹ này sẽ tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản và bền vững.
