Nghề làm gốm truyền thống của người M’nông Rlăm tại buôn Dơng Bắk, xã Liên Sơn, huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk, đã tồn tại bền bỉ qua nhiều thế hệ với kỹ thuật độc đáo như ‘nuôi đất’, ‘trích đất’ và nung lộ thiên. Gốm của người M’nông Rlăm được biết đến với đặc trưng không sử dụng bàn xoay, không lò nung, không khuôn đúc, mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc này.

Quá trình làm gốm bắt đầu từ việc ‘nuôi đất’, tức là ủ đất sét lấy từ bờ sông Krông Ana để giữ ẩm và bảo tồn chất đất. Sau đó, người thợ sẽ ‘trích đất’ – lấy một lượng đất vừa đủ để tạo nên một sản phẩm, được xem như một nghi thức tâm linh. Gốm M’nông Rlăm được tạo dáng hoàn toàn bằng tay, không sử dụng bàn xoay. Người thợ di chuyển xung quanh sản phẩm trong quá trình nặn, tương đồng với cách làm gốm của người Chăm. Sản phẩm sau khi tạo hình được đánh bóng bằng đá, khắc họa tiết bằng que tre, sau đó phơi khô tự nhiên rồi nung trong lửa khoảng 30 phút với nhiên liệu vỏ trấu và mùn cưa.

Gốm truyền thống của người M’nông Rlăm đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào cuối năm 2024. Sự công nhận này đánh dấu bước chuyển quan trọng trong hành trình gìn giữ và phục hồi một làng nghề truyền thống đặc sắc của Tây Nguyên. Tuy nhiên, việc gìn giữ nghề gốm truyền thống của người M’nông Rlăm đang đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có sự mai một về nhân lực, nguyên liệu khan hiếm, và khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm.

Chính quyền địa phương đã triển khai một số đề án bảo tồn và phát triển làng nghề gốm truyền thống, đặt hàng sản phẩm gốm từ nghệ nhân địa phương, tổ chức các lớp truyền dạy nghề, và giới thiệu sản phẩm đến các đơn vị lữ hành. Gốm thủ công của buôn Dơng Bắk đã được công nhận là sản phẩm OCOP đạt 3 sao cấp tỉnh, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng hơn. Du lịch cộng đồng đã mang đến hy vọng mới cho nghề làm gốm của người M’nông tại buôn Dơng Bắk. Các tour du lịch trải nghiệm đã về đến Yang Tao, tạo điều kiện cho nghệ nhân địa phương trình diễn kỹ thuật làm gốm cổ.

Du khách khi đến thăm làng gốm không chỉ được tìm hiểu quy trình thủ công, mà còn có thể trực tiếp tham gia tạo hình, trang trí sản phẩm và mang về làm kỷ niệm. Những hoạt động này bước đầu giúp gốm Yang Tao có thêm cơ hội được hồi sinh, đồng thời trở thành điểm nhấn văn hóa trong phát triển du lịch bền vững tại khu vực Tây Nguyên.

Với bờ biển dài và tài nguyên biển phong phú, Việt Nam không chỉ là điểm đến lý tưởng cho du khách mà còn là nơi có nhiều sản vật quý giá, mang đậm dấu ấn văn hóa. Một trong những sản phẩm đặc trưng và nổi tiếng đó là nước mắm, một phần không thể thiếu trong bữa cơm của mỗi gia đình Việt Nam. Không chỉ dừng lại ở vai trò là gia vị, nước mắm còn là sản phẩm xuất khẩu quan trọng, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân sống ở các khu vực ven biển.

Nước mắm được sản xuất chủ yếu tại các vùng ven biển Việt Nam, nơi có truyền thống lâu đời trong nghề làm nước mắm. Từ Bắc đến Nam, mỗi vùng miền có cách làm nước mắm riêng biệt, tạo nên sự đa dạng và phong phú cho sản phẩm này. Quá trình sản xuất nước mắm không chỉ đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ mà còn cần sự kiên nhẫn. Nguyên liệu chính để làm nước mắm là cá và muối. Cá thường được lựa chọn là các loại cá nhỏ, giàu chất đạm và chất béo, trong khi muối biển được sử dụng để ướp và bảo quản cá.

Quy trình làm nước mắm bắt đầu từ việc lựa chọn nguyên liệu. Cá và muối phải được chọn kỹ để đảm bảo chất lượng của nước mắm. Sau đó, cá sẽ được rửa sạch, sơ chế và trộn với muối. Hỗn hợp này sẽ được ướp trong một thời gian nhất định để tạo ra sự hòa quyện giữa cá và muối. Tiếp theo, hỗn hợp này sẽ được chuyển vào các vại lớn để ủ. Quá trình ủ mắm diễn ra trong thời gian dài, thường là vài tháng, để nước mắm có được hương vị đậm đà và màu sắc đặc trưng.

Trong quá trình ủ, nước mắm sẽ được khuấy đều để đảm bảo sự phân hủy đều của các thành phần. Sau khi đạt được độ chín và hương vị mong muốn, nước mắm sẽ được lọc và đóng chai để phân phối ra thị trường. Một số nhà sản xuất cũng thêm các gia vị khác để tạo ra các loại nước mắm với hương vị đặc biệt, phục vụ cho đa dạng nhu cầu của người tiêu dùng.

Nước mắm không chỉ là một sản phẩm ẩm thực mà còn đóng góp vào nền kinh tế địa phương. Việc sản xuất và kinh doanh nước mắm mang lại thu nhập cho nhiều người dân, đặc biệt là ở các vùng ven biển. Tại các địa phương này, nghề làm nước mắm không chỉ là một nghề truyền thống mà còn là một phần quan trọng của văn hóa và đời sống.

Tìm hiểu thêm về các sản phẩm nước mắm nổi tiếng tại Việt Nam và cách thưởng thức chúng trong ẩm thực hàng ngày.